چاپ کتاب مناقب اهل بیت در در دیوان چهار شاعر دوره صفویه نویسنده حمیده مظهری
ادبیّات هر ملتّی آیینه تمام نمای فرهنگ، اندیشه، عواطف و احساسات آن ملّت است و چنانچه در خدمت ایده و تفکّر درست در آید نقش پر جاذبه و فراگیری در سیر تحقق آرمانهای انسانی خواهد داشت.شعرا همواره در فراهم آوردن سرمایۀ غنی ادبی، عرفانی، مذهبی و فرهنگی سهم به سزای خود را ایفا نموده و در انعکاس احساسات و عواطف پاک انسانی و مذهبی خود نسبت به ساحت مقدّس نبی مکّرم اسلام (ص) ابراز عشق و ارادت به اهل بیت گرامی آن حضرت (ع) را در قالب های گوناگون شعر بیان نموده اند.ذکراین نکته لازم به نظر می رسد که ادبیّات فارسی یکی از مقّدس ترین جلوه های ادبیّات جهان است و مضمون بسیاری از سروده های شاعران نامدار ادبیات فارسی با الهام از آیات قرآن کریم، احادیث نبوی و روایاتی از عترت پاک آن بزرگان سروده شده است.
به عنوان مثال شعر معروف سعدی که برسردر سازمان ملل نقش بسته است. ترجمه فارسی منظوم حدیثی از رسول اعظم (ص) است.که می فرمایند: «مثل اهل ایمان در دوستی و مهربانی و لطف به همدیگر مانند پیکر است. آنها به مقولة اجزاء یک پیکرند که اگر عضوی به درد آید سایر عضوها با، تب و بیداری با او همدری می کنند.»
بنی آدم اعضــــای یکدیگـــرند که در آفـرینش زیک گوهـــرند
چو عضوی به درد آورد روزگــار دگـــر عضــوها را نماند قــرار
مناقب اهل بیت (ع) بخشی از ادبیات ما را فرا گرفته است و ریشه در فرهنگ پرمایه و کهن سرزمین ما دارد. سال های بسیار زیادی می گذرد که منقبت سرایی پنجه در پنجۀاحساسات و عواطف فارسی زبانان انداخته و با محتوای نهفته در دل ادبیات و واژه های خویش انتقال دهندۀافکار و عقایدی است که شالودة جامعه را قوام می بخشد و بنای افکار آن ها را استوار می سازد.
بررسی و تحلیل مناقب اهل بیت (ع) ما را در شناخت هر چه بیشتر و روند پیدایش منقبت گویی، شکل گیری و تکامل منقبت سرایی و تقویت کارکردهای آن در آینده یاری خواهد کرد.
حال با توجّه به اهمیّت منقبت گویی در دوره های متمادی در این کتاب سعی شده شاهکارهای ادب فارسی در دورۀ صفویه که مضمون آنها مدح و منقبت رسول گرامی اسلام (ص) و ائمه اطهار (ع) بوده است را مورد بررسی قرار دهد. اکثر قریب به اتفّاق آثار شعرا با حمد و سپاس و توحید پروردگار باری تعالی و مناقب معصومین (ع) آغاز می شود. این کتاب که عنوان آن مناقب اهل بیت (ع) در دیوان چهار شاعر برجستۀدوره صفویه است. پی بردن به چگونگی پرداختن شاعران به این مهم مدّنظر بوده است.جهت بررسی دقیق مفهوم منقبت در دوره صفویّه ابتدا دیدگاه اجتماعی و اوضاع سیاسی و ادبی، مورد توجّه قرار گرفته و سپس دردیوان شعرا بررسی شده است.ستایش سجایا و مرتبه آسمانی چهارده معصوم (ع) دردیوان اکثر شاعران پارسی گویی نمود بسیار دارد. برخی از شاعران در سروده های متعددی به استقبال این مهم شتافته اند. همچنین شاعران متقّدم درآثار خویش بیشتر از قالب های قصیده و مثنوی برای ابراز ارادت خویش بهره جسته اند و مضامین متعدّدی را به صورت مشروح خلق کرده اند. پس چنان چه بر می آید مدح از آغاز ادب فارسی در شعر معمول بوده و شاید قدیمی ترین مطلبی که در شعر فارسی دری مورد توجّه قرار گرفته است همین موضوع باشد. علّت امر آن است که شعر فارسی دری به دربارها اختصاص داشت و شاعران از دستگاه های دولتی و از امرا و رجال راتبه و وظیفه می گرفتند تا آنان را ثنا گویند و ذکر محامدشان را بر روی روزگار جاودانه سازند.دراوایل امر یعنی در قرن چهارم و قرن پنجم مدح همراه با مبالغه های بسیار شدید نبود، زیرا ممدوحان غالباً از خاندان های بزرگ و مردمی ویا پادشاهانی عادل و نیکو سیرت و یا جنگجو و شجاع و مبارز بوده اند. برای مدح این گونه مردم، شاعر مضامین متنوّع و مختلف طبیعی دارد. امّا این امر دایر بر مضامین طبیعی کم کم از میان می رفت و جای خود را به مبالغات دور از حقیقت می داد.
شاهان سامانی و بعد از آنان سلاطین غزنویی با تموّل سرشار خود انعام جزیل وصلات گران به مدّاحان خود می دادند و از میان آنان خصوصاً سلطان محمود غزنویی، از ثروت بی کرانی که گردآورده بود صلت های بی سابقه به شاعران می داد. این نکته شایان توجّه است که یکی از علل بخشیدن مال فراوان در برابر مدایح شعرا علاقه ای بود که شاهان به بقای نام و کسب شهرت و اهمیّت در میان مردم داشتند و این عمل در دربار محمود و مسعود غزنویی علی الخصوص به وسیله سه شاعر توانای نام آور یعنی«عنصری و فرّخی و منوچهری» به حدّ کمال رسید و پیش از این سه، «رودکی و دقیقی»، در عهد سامانیان از دیگر شاعران گوی سبقت را ربوده بودند.
متأسّفانه در دوران ما با توجّه به پیشرفت های پدید آمده در علوم و تکنولوژی و به کارگیری ابزار و آلات مختلف، موجب شده تا کمتر به این موضوع ارزشمند پرداخته شود.حال با توجّه به ارزشمندی این موضوع که ریشه در فرهنگ کهن فارسی دارد. توجّه و بررسی آثار شعرا می تواند در اشاعۀاندیشه و شکل بخشی و جهت دهی افکار و رفتار مخاطبان بسیار مؤثّر واقع شود.پژوهش پیش رو، تلاشی در راستای دستیابی به این نیاز و آشنایی بیشتر نسل جوان با این موضوع می باشد و می تواند گامی جهت هموار نمودن راه برای جامعة گسترده شیعه باشد.
تاریخ ستایشگری شاعران نسبت به چهره های مورد علاقه خود، تاریخی است به طول تاریخ شعر و شاعری و همچنان که اصل شعر در میان افراط و تفریط سرگردان بوده و به دشواری به حدّ اعتدال رسیده است. شعر مدح و ستایش هم به قیاس مخاطبان خود و تعبیرات و ترکیباتی که در آن به کار می رفته، دائماً در فراز و نشیب بوده و هست. اشعار مدح و منقبت امام حسین (ع) و خاندان آل محمد (ص) از دوران سامانیان در کلام دلباختگان معصومین(ع) ظهور پیدا کرد و در زمان غزنویان و سلاجقه فراگیر شد، با این حال این حکام به ویژه غزنویان با این آثار آیینی مخالفت می کردند . این اشعار در زمان آل بویه به اوج و شکوفایی رسید و در زمان صفویّه به شیوه ای منظّم و پویا در میان مردم رواج یافت و در طول زمان ارزش های معنوی آن با کلام پارسی پیوند خورد و در یک جریان تاریخی بر اثرکوشش های پیشینیان به هنری مستقل در موسیقی و شعر ایرانی تبدیل گشت. به هر رو، داستان سرایش شعر عربی در مدح و مرثیه اهل بیت(ع)، داستانی طولانی است؛ امّا پرسش مهم در اینجا این است که نخستین بار چگونه این احساس و عاطفه پر دامنه در زمینه سرایش شعر ستایش و مرثیه، به شیعیان و علاقه مندان به اهل بیت(ع) از میان عجمان و فارسی زبان انتقال یافت؟ بدون تردید، شعر فارسی از آغاز فعالیّت خود در قالب فارسی نو کوشیده است تا مضامین اشعار عربی و از جمله همین موضوع ستایشگری را در خود جای دهد و به طور طبیعی شیعیان را که عمیقاً به اهل بیت (ع) عشق می ورزیدند به سرایش شعر فارسی درباره اهل بیت (ع) وا دارد.
در میان کهن ترین شاعران ایرانی از قرن پنجم به بعد، از این قبیل اشعار ستایش آمیز داریم، در این میان، نام چند نفر از این شاعران برجسته، درخشش ویژه ای دارد. اینها افرادی هستند که در میانه قرن ششم کاملاً برای «عبدالجلیل قزوینی» شناخته شده بودند و نامشان را بیان کرده است.
منقبت سرایی در شعر فارسی چنان پیشینه کهنی دارد که در دیوان شعر نخستین شاعران فارسی دری نیز می توان نمونه هایی از آن یافت. قدیمی ترین منقبت موجود در شعر فارسی، قصیده ای از کسایی مروزی در مدح حضرت علی (ع) است که نشان از شیعه بودن او دارد. کسایی شاعر قرن چهارم هجری که وی به پرچمدار ادبیّات شیعه مشهور بوده است وی
بسیاری از شاعران فارسی زبان مناقبی سروده اند که روشنگر دقیق مذاهب و میزان و حدود اعتقادات دینی آنان است. در این جا به طور مختصر به نام چند تن اشاره خواهیم کرد. پس از رحلت رسول اکرم صلّی الله علیه و آله اشعاری در مرثیه آن حضرت سروده شد.طبعاً زمانی که دستگاه خلافت راهش را از راه امام علی(ع) و خاندان پیامبر(ص) جدا کرد، شیعیان گرفتار محدودیت شدند، محدودیتی که گرچه در فاصله چهار سال و نه ماه حکومت امام علی (ع) قدری از آن کاسته شد، امّا بلافاصله با حکومت معاویه و شدّت سختگیری وی بر آن افزوده گردید. در روزگار خلافت امام علی (ع) شاعران شیعی اشعار فراوانی در ستایش آن حضرت سرودند که نمونه هایی از آنها را در کتاب واقعۀ صفین، الوافدات من النساء علی معاویه و آثار دیگر ملاحظه می کنیم، امّا از روزگار خلافت معاویه به بعد، شیعیان با سختی روزگار را می گذراندند و در بیشتر اوقات گرفتار بلایای فراوانی بوده، به شدت برای بیان احساس خود به طور آزاد با مشکل روبه رو می شدند. سرایش شعر مدح و مرثیه برای اهل بیت(ع)، از نیمۀدوم قرن اوّل هجری بالا گرفت و در قرن دوّم و از آن پس در قرون بعد، در قالب شعر عربی، به طور بی امان ادامه یافت. در میان انبوه این قبیل اشعار، نام شاعران بنام و بصیری چون «سیّد حمیری،کمیت بن زید اسدی و دعبل خزاعی» درخشش ویژه ای دارد، امّا به هیچ عنوان سرایش شعر منقبت اهل بیت(ع)، محدود به این دو نفر نیست.
فردوسی از ستارگان قدر اوّل آسمان ادب ایران است. در حدود سال های 329 یا 330 هجری در روستای باژ واقع در منطقه ی توس به دنیا آمد. وی شاعری شیعه مذهب بود وقایع عمده ی شاهنامه پس از ستایش پروردگار وصف خرد و مدح پیامبر (ص) و یاران ایشان و اشاره به چگونگی فراهم آمدن کتاب آغاز می شود.
خاقانی شروانی از شاعران سدۀ ششم هجری است. پدرش پیشه ی درودگری داشت. در پاره ای از اشعار خاقانی به ویژه در غزلیّات او چاشنی زهد و عرفان دیده می شود شیوة خاصّ او بر پیچاندن معانی آشنا و آفریدن ترکیبات و تعبیرات تازه استوار است.
خاقانی در لابه لای شعرهایش امامان را ستوده است «زخسروان جهان خود، مجاهدالدّین است /که مرغ همّت ما صید دام او زیبد».
الاغانی به نقل از شعرای الغدیر می گوید که: «سیّد حمیری» در سرایش اشعارش در مدح اهل بیت(ع)، تا آنجا پیش رفت که اعلام کرد: اگر کسی فضیلتی از علی بیابد که او شعری درباره آن نسروده باشد، می تواند از وی جایزه بگیرد.
در این میان، ائمه اطهار (ع) با دست و دلبازی فراوان به حمایت از این شاعران برخاسته، با اعطای صله های فراوان، آنان را تشویق به سرایش این قبیل اشعار می کردند، همچنان که برپا کردن سوگواری و خواندن شعر در مرثیه امام حسین (ع) را تشویق می کردند. برخی از این حمایتها تشویق معنوی آنان بود که نمونه اش برخورد امام رضا (ع) با دعبل خزائی است. به هر رو در این باره نصوص تاریخی فراوانی در دست است که اینجا محلّ بیانش نیست.
از این زمان به بعد، شیعیان بین دو احساس متفاوت که در درونشان شعله ور بود، زندگیشان را ادامه دادند. یکی در سوگ شهیدان اهل بیت(ع) به ویژه شهیدان کربلا که آنان را به لحاظ روحی عمیقاً تحت تأثیر قرار داده بود و سبب سرایش اشعاری در مرثیۀ اهل بیت(ع)، به ویژه شهدای کربلا می شد. نمونه این اشعار را تا قرن پنجم در کتاب پر ارج دو جلدی زَفَرات الثقلین استاد محمّدباقر محمودی ملاحظه می کنیم. احساس دوم شیعیان، شدّت حُب و علاقه آنان به امام علی(ع) و اهل بیت علیهم السّلام بود که آن هم در فضای فشار امویان و عباسیان و دشمنی و بدگویی آنان از امام علی (ع)، شیعیان را به سرایش هرچه بیشتر اشعاری در ستایش اهل بیت علیهم السلام وا می داشت. ویژگیهای برتر امامان (ع) خود عامل مهمی شد که نه تنها شیعیان بلکه شاعرانی چون فرزدق هم که دلبستگی به امویان داشت، اشعاری در ستایش امام سجّاد (ع) بسراید و یکی از قلّه های منقبت خوانی عربی را با شعر معروف خود در این دوره فتح کند.
علت سرنگونی حکومت عباسی و نبودن مذهب رسمی و فراگیر، شاعران سنی مذهب نیز در اشعارشان از امامان شیعه(ع) به احترام یاد کرده اند. از شاعران بزرگ این دوره، جامی است که در منقبت و ستایش امام حسین (ع) شعر گفته است: وی بزرگ ترین شاعر عهد تیموری است. تولّدش در خرجرد جام وتحصیلاتش در هرات و سمرقند صورت گرفت از جمله آثار وی: هفت اورنگ است که شامل هفت مثنوی و قصاید و غزلیات و مراثی و … می باشد. «کردم زدیده پای سوی مشهد حسین/ هست این سفر به مذهب عشاق فرض عین/ خدام مرقدش به سرم گرنهند پای ـ حقا که بگذرد سرم از فرق فرقدین/ جامی گدای حضرت او باش تا کند/ با راحت وصال مبدل عذاب بین».
شعر ستایش نسبت به اهل بیت(ع) در قرون بعد جدّی تر و بیشتر شد. حتّی برخی از سنّیان خراسان هم که متشیّع بودند، در این کار سهیم شدند. از جمله این شاعران سنایی غزنوی شاعر و عارف قرن ششم هجری است در شهر غزنین پا به عرصة وجود نهاد. در پاره ای از قطعات سنایی را چنان شیفته و دل باخته ی اهل بیت (ع) و فضایل ائمه ی دین می بینیم که اگر از پاره ای قراین قطعی دیگر در شعر و زندگی او چشم بپوشیم، او را شاعری شیعی مذهب و محبّ اهل بیت (ع) می یابیم.
در دورة صفویّه به دلیل کوشش های حکومت در تهییج احساسات مذهبی شیعه و تشویق شاعران به سرودن شعرهای دینی، مدحیه های بسیاری برای ائمه اطهار (ع) سروده شد. البتّه تظاهر در گرایش افراطی شاهان صفوی به تشیع، روند طبیعی منقبت سرایی را تسریع کرد و این روند، پرشتاب، تا این روزگار ادامه داشته است.
از مشهورترین شاعران دینی عصرصفوی، محتشم کاشانی است که مناقب فراوانی دارد، بهترین اشعارش در مدایح و مراثی خاندان رسالت (ع) می باشد. ترکیب بندی که شامل دوازده بند است و در رثاء حضرت سیدالشهداء (ع) و واقعه جانسوز کربلا از شهرت خاصّی برخوردار است.از جمله مناقب وی «ای نثار شام گیسویت خراج مصر و شام/ هندوی خال تو را صد یوسف مصری غلام/ حیدر صفدر که در رزم از تن شیر فلک/ جان بر آرد چون بر آرد تیغ خونریز از نیام».
منقبت سرایی در دوره بازگشت نیز با شاعرانی چون قاآنی ادامه یافت. او قصیدة مشهوری در منقبت امام رضا (ع) دارد: «به گردون تیرابری با مدادان برشد ازدریا ـ جواهرخیز وگوهر ریز و گوهر بیز و گوهر زا/ چمن از بهر فروردین، چنان نازان به دشت چین ـ که تو سن از فّرشاه دین، برین نُه گنبد خضرا/ نظام عالم اکبر، قوام شرع پیغمبرـ فروغ دیدة حیدر، سرور سینة زهرا.»
ادیب نیشابوری هم ترکیب بندی در مدح حضرت علی (ع) دارد که مطلع آن چنین است. «رشک مینو شد جهان خیزید تا مینا زنیم/ پشت پا برگردش نه و گنبد مینا زنیم».
در دورة پهلوی نیز منقبت سرایی ادامه داشت و شاعرانی در این دوره بودندکه زمینة کلی شعرشان منقبت و نعت و مدح بزرگان دین و به ویژه مرثیه برای امام حسین (ع) و شهیدان کربلا بود. حبیب چایچیان (حسان) ازجملة آنان است: «شیردادار علی، قالع کفار علی/ مرد پیکار علی، حیدر کرار علی/ صف شکن، بت شکن و طوطی شکّر شکن است. گل بی خار علی، دلبر و دلدار علی».
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، منقبت سرایی به دلیل گرایشهای مذهبی برخی شاعران بیش از پیش گسترش یافت. از جملة مناقب فاطمی در این دوره قصیدة مشفق کاشانی است: «تا نسیم نوبهاری دامن صحرا گرفت/ صحن گیتی را فروغ گل زسر تا پا گرفت».
برخی بر آنند که قالب اختصاصی مناقب قصیده است؛ در حالی که بسیاری از مناقب در قالب های مثنوی و مسمط، ترجیع بند، نیز گفته شده است.
منقبت خوانی یا مناقب را می توان نوعی کاربرد معنوی از موسیقی دانست. در این هنر ستایشگرانه بسیاری از آوازهای موسیقایی کهن نهفته شده اند. خصائل نیک ائمه شیعه(ع) در کلام آهنگین منقبت خوان ذکر می شود. منقبت خوان به لحاظ واژه شناسی تاریخی، به مدّاح شیعه گفته می شود. براساس تاریخ، ایشان مبلغان دینی ومذهبی بوده اند که به نقل و صوت و مدح و بیت، ارادات خود را به امام حسین (ع) و خاندان عصمت و طهارت ابراز می کردند. منقبت خوانی به برکت شعر پارسی شکوفا شد و به این ترتیب بسیاری از آثار آوایی و شفاهی منقبت خوانی از کلام باشکوه شاعران برجسته ادب پارسی که دلباخته خاندان عصمت و طهارت بودند، تأثیر گرفت و در قالب مناقب حسینی، مناقب حسنی، مناقب رضوی، فاطمی و مناقب مهدوی در فرهنگ های رنگارنگ ایران زمین روایت شد. با این حال در ادبیات عرب نیز شاعران مشهوری از جمله کمیت ابن زید اسدی، دعبل خزاعی و سید حمیری، با سروده های خود در وصف خصائل نیک ائمه شیعه(ع) مدح و منقبت را رواج دادند. واقعه عاشورا بخش عمده متون منقبت خوانی را به خود اختصاص داده است.
مدح رشادت های شهدای کربلا، جوانمردی های حضرت عباس (ع) و شخصیّت متعالی حضرت امام حسین (ع) در طول تاریخ در صدا و آوای مدّاحان به گوش مردم می رسید و دل های آنان را به سرچشمه معرفت گره می زد. در کتاب مناقب خوانی که به اهتمام «هوشنگ جاوید» به نشر رسیده آمده است. پس از کودتای پهلوی اوّل و ممنوعیت اعمال و افعال مذهبی، منقبت خوانی نیز رو به اضمحلال رفت، آنچه که باز ماند در روستاها و شهرهای دور از مرکز بود و از آن زمان تاکنون به مدّت هشتاد سال مناقب خوانان مورد بی مهری قرار گرفتند. بسیاری داعیه این را دارند که تعزیه خوانی، موسیقی ردیف و دستگاه را حفظ کرده است، در حالی که به جرأت می توان گفت تمامی هنرهای مذهبی در گونه های خود، چونان «مقتل خوانی»، «منقبت خوانی»، «مرثیه خوانی» و… این حفاظت را انجام داده اند و تعزیه فقط بخشی را حافظ شده است. در هنر ستایشگرانه مناقب خوانی به همان اندازه که شعر وجود دارد، الحان موسیقی حضور دارد و می توان بسیاری از گوشه های فراموش شده دستگاه های موسیقی ایرانی را در آن شنید. از مشهورترین مناقب سرایان ایرانی که موسیقی آوازی را در اشعارشان وارد کردند می توان به ابوالفرج اصفهانی، حاکم نیشابوری، محتشم کاشانی، همای شیرازی، قاآنی شیرازی، ملک الشعرای بهار، شهاب تربتی، جلال الدین همایی و ناظر زاده کرمانی اشاره کرد.
بدین ترتیب، شیعیان یکی از مهم ترین ابزارهای احساسی و عاطفی یعنی ادبیات، آن هم قالب شعر که نقطه اوج بیان احساس است را برای نشر دیدگاه های مذهبی خود به کار بردند.
فضائل امام علی (ع) مهم ترین دستمایه برای پر کردن محتوا و مضمون اشعار منقبت بود و از میان این فضائل، حدیث غدیر یکی از بهترین ها به شمار می آمد، به طوری که صدها غدیریه به عربی و بعدها به فارسی سروده شد که گزارش غدیریه های عربی را در «الغدیر علّامه امینی» می توان یافت.
در گذشته منقبت خوانی تنها در قالب نظم نبوده است و بسیاری از مبلغان شیعه، اخبار و فضائل اهل بیت (ع) را در قالب نثرهای دلنشین و حتّی به سبک های داستانی در مراکز عمومی و اجتماعات برای مردم نقل می کرده اند.
دامنه شعر منقبتی در قرن هشتم و نهم تا اندازه ای است که انسان به راحتی می تواند دلایل توفیق بعدی صفویان را در نشر تشیع در ایران درک کند. در واقع صفویان بر موجی سوار شدند که مدّاحان شیعه در سراسر ایران به راه انداخته بودند.
در انتها باید بیفزاییم، یکی از نخستین کسانی که شعر شیعی فارسی را برای ما به صورت تاریخی گزارش کرده است، قاضی نورالله شوشتری است که بخشی از کتاب پرارج خود یعنی مجالس المؤمنین را به شاعران شیعه اختصاص داده و از این رهگذر شماری از قصاید مناقبیان قرون پیش از خود را برای ما حفظ کرده است.
در حال حاضر بسیاری از دیوانهای شاعران این قرون به چاپ رسیده و با مراجعه به آنها می توان بخشی از اشعاری را که آنان در منقبت اهل بیت علیهم السّلام سروده اند مرور کرد؛ امّا در این باره باید یادآور شد که اولاً بسیاری از این دیوانها ناقص چاپ شده و نیاز به مراجعه مجدد به نسخه های خطی است تا تکمیل شود و ثانیاً دیوان ها و مجموعه های بسیاری از این شاعران به چاپ نرسیده است.در این صورت لازم است تا همّتی برای نشر این آثار صورت پذیرد. به علاوه، اشعار پراکنده شاعرانی که دیوانی از آنان برجا نمانده، هنوز در مجموعه ها فراوان است.
در سالهای اخیر در بخش منقبت، مرحوم احمد احمدی بیرجندی تلاش در خوری از خود نشان داد و چندین مجموعه از مناقب علوی و فاطمی و رضوی و غیره را در بنیاد پِِِژوهشهای اسلامی به چاپ رسانده، شماری از اشعار را منتشر کرد. امّا جغرافیای دریای منقبت خوانی به قدری وسیع و گسترده است که همچنان تلاش تلاشگران پر کاری را می طلبد تا با حوصله در میان نسخ خطی کاوش کرده ، گوهرها و جواهرات فراوانی که وجود دارد بیابند و به دست چاپ بسپارند.
در پایان جهت تسهیل در کارپژوهشگران محترم و استفاده از مطالب این کتاب موارد به صورت خلاصه و فصل بندی شده تقدیم می گردد.
در فصل اول به بررسی اجمالی اوضاع سیاسی، اجتماعی و ادبی ایران در عهد صفویه از ابعاد و زوایای مختلف پرداخته شده است.
فصل دوم شامل تاریخچه مدیحه سرایی و منقبت گویی در ایران، شناخت واژه منقبت و تعریف آن، آغاز منقبت گویی در ایران، آشنایی با نخستین منقبت سرا و شاعران منقبت گو از ابتدا تا دوره صفویه می باشد.
زندگی نامه چهار شاعر دوره صفویه، (محتشم کاشانی، فیاض لاهیجی، بابافغانی شیرازی، محسن تأثیر تبریزی در فصل سوم مورد بررسی قرار گرفته است.
در فصل چهارم مناقب اهل بیت (ع) در بین دیوان این چهار شاعر مورد تحلیل قرار گرفته بعد از این پژوهش دستاوردهای زیر حاصل آمد که عبارتند از:
1ـ ارزش کار شاعران منقبت گو تنها از برکت قرآن و کلام معصومین (ع) نشأت گرفته است.
2ـ منقبت یکی از صنایع معنوی ادبی و ارزش ادبی آن در پیام و یا مقصودی است که به طور غیر مستقیم بیان می کنند و می توان تکامل آن را در قصیده دانست.
3ـ نعت مخصوص پیامبر گرامی اسلام (ص) و منقبت در بیان ویژگی های برجسته ائمه اطهار (ع) است.
4ـ در مقابل مناقب، مثالب قرار دارد که شاعران شیعه مذهب به مذمت بزرگان اهل سنّت پرداخته اند.
5ـ شیوه ها و علل گوناگونی چون اوضاع سیاسی و اجتماعی در سرودن منقبت نقش اساسی دارند.
6ـ وصف و نعت ائمه اطهار و معصومین (ع) در کلیه دیوانها به یک اندازه نمی باشد بلکه معصومی بیشتر مورد توجّه شاعری بوده و بدان بیشتر پرداخته است و بر عکس به معصومی دیگر اصلاً پرداخته نشده است.
7ـ در بسیاری موارد شاعر با یک مقّدمه نسبتاً طولانی که بیشتر در مذمّت دوستی دنیا ـ بی ارزشی مال دنیا و… می باشد به مدح ائمه و معصومین (ع) پرداخته است.
8ـ شاعران در منقبت گویی یک صفت ویژه که معصوم (ع) بیشتر به آن مشهور است را مورد نظر قرار داده اند.
9ـ ائمه اطهار (ع) بنا به گفته حضرت ابوالحسن (ع) در علم و شجاعت برابر هستند.
10ـ سابقه ی منقبت گویی پیامبر اکرم (ص) ائمه اطهار (ع) به طور رسمی به قرن چهارم می رسد هر چند در قرون دوم و سوم به طور پراکنده به آن پرداخته شده است.
11ـ باورهای دینی و مذهبی شاعران باعث ظهور منقبت سرایی شده نه دریافت صله و پاداش از کسی.
12ـ شاعرانی که به منقبت پرداخته اند بی شک سروده هایی ماندگار به جا گذارده اند. زیرا ائمه اطهار (ع) مخصوص به دورة خاصّی نمی باشند به همین دلیل سروده هایی که در منقبت آن بزرگواران گفته شده هرگز طعم کهنگی به خود نمی گیرد.
13ـ شاعران اهل بیت (ع) حتّی به قیمت از دست دادن جان خود عقاید مذهبی خود را هرگز فراموش نکرده اند.
14ـ منقبت سرایی در دوره صفویّه به دلیل شرایط سیاسی و اجتماعی حاکم آن دوره رو به افراط رفته و چه جان هایی که به دلیل نپذیرفتن مذهب شیعه از دست رفته است.
15ـ مناقب علاوه بر معرفی ائمه اطهار (ع) به بیان اهداف پیامبر(ص) و ائمه اطهار (ع) و دعوت شیعیان به شناخت این بزرگواران و بیان اهداف و آثارشان پرداخته است.
16ـ اشاره به آیات قرآن و احادیث برای مدح و بیان عظمت شأن و حقانیّت پیامبر (ص) و ائمه اطهار (ع) بوده است.
17ـ در مناقب به طرح مسائل اعتقادی شیعه مانند، مبحث غیبت امام زمان (ع) پرداخته است.
18ـ در مناقب طرح مسائل عرفانی همانند: یگانگی پروردگار، فنا و بقا، وحدت وجود و …پرداخته شده است.
19ـ در مناقب اشاره به ماجراهای تاریخ اسلام مانند: حماسه عاشورا، واقعه غدیر خم و … پرداخته شده است.
20ـ ذکر مصائب اهل بیت (ع) و اظهار ارادت نسبت به مفاخر آدم و عالم در مناقب بیان شده است.
21ـ مناقب خوانی از قرن هفتم به بعد در بین شاعران شایع شد. به طوری که حتّی برخی از سرایندگان سنّی مذهب نیز در این مقوله طبع آزمایی کرده اند.
برای اطلاع از هزینه ی تصویرگری و چاپ کتاب، تبدیل پایان نامه به کتاب، صفحه ارایی، چاپ کاتالوک و بروشور، طراحی جلد، طراحی پوستر تبلیغاتی و … با ما تماس بگیرید
09183775334
09120617283
0935475233
لینک کانال تلگرامی ما
لینک اینستاگرام
https://www.instagram.com/hosein_vash/
لینک سایر سایتهای ما
پاسخ دهید