چاپ کتاب 09120617283 وش

فصل پنجم: انواع ناشران

  بر اساس عوامل مختلفی ناشران را می توان دسته بندی کرد؛مثل: الگو، محدوده ی فعالیت، مقدار سرمایه، ساخت و تشکیلات، هدف و برنامه، نوع کتابهایی که منتشر می کنند، چگونگی همکاری و مشارکتشان در نشر کتاب و بسیاری موارد دیگر.

  در کشور های در حال توسعه ناشران تنها ناشر نیستند و جز نشر به کار های دیگری مثل چاپ، پخش، تبلیغ و فروش هم می پردازند که از تلفیق این وظایف اشکال گوناگونی از کار به وجود می آید که مهم ترین آنها مثل:

  •      چاپگر و ناشر
  •        ناشر و چاپگر
  •        ناشر وکتابفروش
  •        ناشر، چاپگر، پخشگر وکتابفروش

 مؤسسه هایی که در کنار فعالیت اصلی خود به کار نشر هم می پردازند، در ردیف ناشران حرفه ای به حساب نمی آیند مثل: بعضی از سازمان های دولتی که کتاب هم منتشر می کنند.

 ناشر به فرد یا دستگاهی گفته می شود که اصلی ترین وظیفه ی او نشر کتاب است و اگر هم به فعالیت دیگری می پردازد تحت الشعاع وظیفه اصلی او قرار دارد.

ناشران را به چند دسته اصلی تقسیم می کنند:

   لف) ناشران مبتکر و ناشران منتظر: ناشران مبتکر ناشرانی حرفه ای، فعال، اثر آفرین و تأثیرگذار هستند. آنها با فکر، طرح و پیشنهاد به سراغ پدیدآورندگان می روند. پیشنهادها و سرمایه گذاری های مادی و معنوی آنها رویداد های فرهنگی به وجود می آورد.

  ناشران مبتکر اندیشه می دهند  سرمایه گذاری می کنند  اطلاعات در اختیار می گذارند و خطرپذیرند و ممکن است در ازای اینها به سودهای کلانی برسند و خود و دیگران را به شهرت و اعتبار برسانند. ناشران اصیل و برجسته در کشور های پیشرفته در این گروه جای دارند. این ناشران مشاوران و ویراستاران زبده ای در اختیار دارند و از سیاست حساب شده ای پیروی می کنند. نشر این گروه بازارآفرین است.

  ناشران منتظر اثرگزین و تأثیرپذیرند. آنها به انتظار می نشینند و از میان آثاری که پدیدآورندگان با انگیزه خود به وجود آورده اند یا واسطه های کتاب معرفی کرده اند مواردی را انتخاب می کنند و انتشار می دهند. بسیاری از ناشران در جهان سوم و عمده ناشران در ایران در این گروه جای دارند. این ناشران معمولاً سیاست و برنامه ی سنجیده و تداوم عمل ندارند و نشر آنها به ناچار بازارگراست.

ب) ناشران مخاطب گرا: ناشران  مخاطب گرا یا مخاطب محور سعی می کنند مخطبان خاص خود را خوب بشناسند و حفظ کنند و به تعدادشان بیفزایند. این شناخت باعث می شود که بتوانند درباره ی ماده و موضوع کارشان خوب تصمیم بگیرند. مثلاً: ناشرانی که برای کودکان، زنان، قشرهای خاص، اقلیت های قومی، فرهنگی، زبانی کتاب منتشر می کنند. هم مخاطبانشان و هم تا حدود زیادی منابعی که باید منتشر کنند، مشخص است. اگر ناشری مخاطب خود را خوب بشناسد، موفق است چون چنین شناختی مبنای مناسبی برای سیاست گذاری، برنامه ریزی و مجموعه سازی است. مخاطب شناسی و آشنایی با اصول و روشهای آن از ضرورت های کار نشر است.

ج) ناشران عمومی و تخصصی:ناشران عمومی معمولاً در همه زمینه های نشر فعالیت می کنند. نشر عمومی نشری تجاری است و بیشتر ناشران در کشورهای در حال توسعه و از جمله در ایران در ردیف ناشران عمومی قرار دارند. نشر عمومی تأثیرگذارترین نشر است البته اگر آرمان های نشر را درست دنبال کنند.

ناشران تخصصی در یک یا چند حوزه فعالیت می کنند  . ناشران کتابهای علمی ، فنی ، پزشکی ، مذهبی ، ادبی و کتابهای کودکان ،ناشرا ن تخصصی هستند.نشر تخصصی نشر ی حرفه ای است که  در کشور های در حال توسعه امکان پیدایش  و گسترش آن کمتر به  وجود می آید. اصولاً  هر چه نشر رونق پیدا کند به تعداد ناشران تخصصی افزوده میشود. اداره ی نشر تخصصی به مراتب ساده تر از نشر عمومی است.

د) ناشران با آثار با ارزش و کم ارزش:ناشرانی هستند که آثار معروف به  «با ارزش و ماندگار» منتشر می کنند و ناشرانی که ارزش آثارشان «سطحی و زودگذر» است. اینکه ارزش چیست و بر چه اساس می توان در باره ارزش کار داوری کرد، نکته ایست قابل بحث و کاملاً نسبی. در جامعه بر اساس قرارداد هایی به آثار مختلف ارزش های متفاوتی نسبت می دهند یا مثلاً بر اساس میزان تأثیری که آثار مستقیمی در پیشرفت و ارتقاع سطح علمی، فرهنگی و پژوهشی می گذارد، درباره ارزش آنها داوری می کند. ارزش آثار به نوعی تابع نظر و سلیقه خوانندگان است و هر چه سطح توقع خوانندگان بر اثر رشد فرهنگی بالاتر رود  سطح ارزش آثار هم ارتقا پیدا می کند.

هـ) ناشران انتفاعی و غیر انتفاعی:هدف ناشران انتفاعی از نشر کتاب، منفعت و فروش کتاب است. ادامه کار و فعالیت آنها در گرو فرو ش کتاب و بازگشت سرمایه است.

 در واقع ناشر انتفاعی محض ناشری است که به هر کتابی به عنوان کالایی فرهنگی نگاه می کنند که سود بیشتری نصیبش کند. با توجه به دامنه تأثیرشان در جامعه، باارزش هستند و در نشر موفق تعداد ناشران انتفاعی زیاد است.

 ناشران غیر انتفاعی با سرمایه ای کار می کنند که صاحبان آن سرمایه، سرمایه خود را به خاطر سود بردن وارد کار نشر نکرده اند. مثل  مؤسسات خیریه، نهاد های وقفی، مذهبی، عقیدتی و تبلیغی که همه این مؤسسات دولتی هستند.

و) ناشران آزاد/تجاری:بزرگترین و مؤثرترین ناشران، به این دسته تعلق دارند و اکثر ناشران جهان را تشکیل می دهند . آنها کتابها را با سرمایه ی خصوصی و با پذیرفتن خطرات مالی منتشر می کنند و سعی می کنند که راه را بر نشر کتابهای خود باز کنند. گاهی  سرمایه ی آنها به یک یا چند شرکت یا سهام دار تعلق دارد. آنها معمولاً در قالب شرکت های خصوصی فعالیت می کنند. اکثر ناشران ایران را ناشران آزاد تشکیل می دهند.

ز) ناشران دولتی و وابسته به دولت:ناشران دولتی، شرکتی است انتشاراتی که بیش از 50 درصد سرمایه یا سهام آن متعلق به دولت است. ناشر وابسته به دولت ناشری است که کمتر از 50 درصد از سهام یا سرمایه آن به دولت تعلق داشته باشد. کم و بیش در همه  کشور های جهان هست. ولی در کشور هایی که دولت بخواهد نشر بارزتری داشته باشد چه به صورت مثبت، مثلاً قصد ترویج و ارتقا علم و فرهنگ را داشته باشد و چه به صورت منفی، مثلاً بخواهد عقاید حزب یا گروه خاصی را اشاعه دهد، نشر دولتی فعالتر است.

  درباره ناکامی ها و زیاندهی نشر دولتی و دور شدن از هدف ها و وظایف اصلی آن علت هایی را ذکر کرده اند که مهمترین  آنها عبارت است از :

  •         نداشتن انگیزه های اقتصادی
  •         پایین بودن سطح و کیفیت مدیریت
  •         نبودن یا کمبود انگیزه های فرهنگی، علمی و فردی در مدیران و کارکنان
  •         ناپایداری سیاسی و تغییر سلیقه ها و سیاست مؤثر بر مؤسسات نشر
  •         تعویض حساب نشده مدیریت ها
  •         گسستن پیوند های نزدیک میان دستگاه نشر دولتی، جامعه، محافل علمی و فرهنگی
  •         حذف عامل مؤثر و محرک رقابت آزاد و بهره مندی  از سیاست های نادرست رایانه ای

   ح)ناشران کتاب های درسی: ناشرانی هستند که برای  مراکز آموزشی کشور در سطوح مختلف کتاب منتشر می کنند. این ناشران را به چند دسته می توان تقسیم کرد که مهمترین آن ها عبارت اند از:

·        آن دسته از سازمانهایی که رأساً متن را  تدوین  و منتشر می کنند. مثل سازمان کتاب های درسی ایران وابسته به وزارت آموزش و پرورش و سازمان مطالعه و تدوین(سمت).

·        آن دسته که  متن آماده شده را تحویل می گیرند و سپس منتشر می کنند. مانند   ناشرانی  که همکار دولت در کار نشر کتابهای درسی هستند.

·        ناشرانی که از قبل کتابهایی را منتشر کرده اند نه به قصد کتاب درسی ولی بعداً کتاب آنها به متن درسی یا کمک درسی تبدیل شده است.

ط) ناشران کتابهای علمی پژوهشی:عمده ترین ناشران علمی پژوهشی دانشگاه ها، پژوهشگاه ها و مراکز علمی فرهنگی هستند. هدف آنها انتشار کتابهای دانشگاهی و کتابهایی که برای تحصیلات و تحقیقات دانشگاهی مناسب است، می باشد و همچنین ترویج علم و دانش و معرفت بالا بر سطح علمی است. انتشار کتابهای دانشگاهی ممکن است انتفاعی، نیمه انتفاعی یا غیرانتفاعی باشد که بیشتر بستگی به سیاست های آنها دارد. این نشر ویژگی های عمده ای نیز دارد،از جمله:

  •          کتابهایی در سطح بالا منتشر می کنند؛
  •         سنت های قوی در نشر و روشها و رویه های جا افتاده ای دارن؛
  •         ضوابط متعارف جهانی را مد نظر دارند و رعایت می کنند ؛
  •         از  ویراستاران  با تجربه و توانایی بر خوردارند؛
  •         اصول و شیوه های مخصوص به خود دارند که گاهی ناشران دیگر نیز از آنها تقلید می کنند.

  نمونه هایی از نشر دانشگاهی در خارج از کشور (دانشگاه کمبریج، دانشگاه اکسفورد، دانشگاه چانز هاپکینز و دانشگاه  شیکاگو) و در ایران (انتشارات دانشگاه تهران، بنیاد فرهنگی ایران، پژوهشگاه علوم انسانی و انجمن آثار ملی).

 ی ) ناشران کتابهای مر جع: هزینه ی تولید و انتشار این نوع کتابها بسیار سنگین است چون ابزارهای اصلی کسب اطلاعات دقیق و از نخستین منابع  پژوهشی  هستند. ناشران این کتابها فقط می توانند یک یا چند نوع از کتابهای مرجع را منتشر کنند و از عهده هر ناشری هم بر نمی آید. به خاطر تحولات الکترونیکی نشر کتابهای مرجع دچار تغییر شده و به خاطر سرعت و سهولت بازیابی اطلاعات در منابع مرجع، تدبیرهای الکترونیکی در این منابع به کار گرفته می شود.

 ک) ناشران آثار تجدید چاپی:این  ناشران فقط سراغ کتابهایی می روند که قبلاً چاپ شده باشند. فیلم، زینک یا حقوق کتاب های قدیمی را می خرند و کتابها را از قید تعهداتی که دارند آزاد می کنند و معمولاً در ویرایش ارزان قیمتی منتشر می کنند. این ناشران در  اروپا و آمریکا فعالاند.

 ل) ناشران همکار:این ناشران با سرمایه گذاری های مشترک یا همکاری خود پدیدآورنده کتاب، کتاب را منتشر می کنند. آنها علاقه مندند که خودشان  کتاب هایشان را منتشر کنند و سودش هم نصیب خودشان بشود. ولی چون برای نشر، سرمایه، تسلط فنی و یا فرصت کافی برای کار ندارند؛ از این رو با ناشر همکار شریک می شوند و با بستن قراردادی اثرشان را منتشر می کنند. ناشران همکار در آمریکا و اروپا فعالترند.

 م ) خود ناشران:این ناشران با استفاده از فناوری های جدید  پردازش، نرم افزار ها، شبکه های معرفی، تبلیغ، ترویج و فروش آثار خودشان را برای نشر آماده می کنند و گاهی هم  مستقیماً به فروش می رسانند. رواج نشر الکترونیکی و فروش اثر از راه اینترنت از عوامل مؤثر در ترویج خودناشری است. یکی از راه های ترویج آزادی بیان و ارتباط مستقیم پدیدآورنده و خواننده هم هست.