آناتومی کتاب در فرایند چاپ کتاب
کپی برداری از تمام یا قسمتی از متن حتی با ذکر منبع ممنوع و پیگرد قانونی دارد
آناتومی کتاب
Book Anatomy
تشریح یا تجزیه و تحلیل اجزای کتاب است. اولین جزء کتاب، جلد است.
جلد(cover)
اصطلاحی در ویرایش و طراحی کتاب که به قسمت خارجی یا بیرونی اثر (کتاب، مجله، …) اطلاق می شود و عنوان نیز روی آن است. اصطلاح انگلیسی «جلد» در صحافی، case است. در صحافی با «جلد گالینگور»، به روکش کاغذی اضافه ای که جلد را از گردوغبار حفظ می کند و «طرح روی جلد» را در خود دارد، در زبان انگلیسی jacket می گویند. جلد کتاب (book cover)، علاوه بر محافظت از صفحات کتاب، حاوی اطلاعات کتاب شناختی اساسی – از جمله عنوان و نام مؤلف و ناشر، و آرم ناشر – است.
جلد کتاب یکی از اصلی ترین قسمتهای کتاب محسوب می شود . جلد کتاب مثل لباسهای ما هستند و برای قضاوت کردن لحظه ای بسیار تاثیر گذار است . درست مثل لباس پوشیدن ما هست ممکنه یه نفر ظاهر زیبایی داشته باشه اما باطن زشتی و این باطن زشت در نگاه اول قابل تشخیص نیست و برعکس این قضیه ممکنه یه نفر لباسهای کثیف تنش باشه اما درونی پاک داشته باشه و ما از روی ظاهر قضاوت کنیم و به درون پاک اون فرد پی نبریم
در کتابها هم دقیقا همین قانون حاکم هست اگه جلد کتاب زیبا باشه ناخود اگاه ما ممکنه برداریم و نگاهی به محتواش بندازیم اما اگه جلد نتونه ما رو جذب کنه احتمالش خیلی زیاده که حتی کتاب رو بر نداریم و حتی ورق هم نزنیم
پس در انتخاب جلد کتاب خیلی دقت کنید
خیلی از دوستان میگن ما خودمون جلدمونو طراحی میکنیم تا هزینشون کم بشه البته اگه طراحی حرفه ای بلد هستن خوبه این کار اما نو درصد مواقع یه طرح خیلی ضعیف رو میدن که ارزشی نداره کتاب با اون جلد چاپ بشه
جلد کتاب را به چهار قسمت می توان تقسیم کرد … : روی جلد، پشت جلد، داخل جلد، عطف کتاب در فارسی، روی جلد در سمت راست و پشت جلد در سمت چپ صفحات کتاب قرار می گیرد، و این دو صفحه، صفحاتی هستند که از بیرون صفحات کتاب دیده می شوند؛ در کتابهای لاتین، رو و پشت جلد درست برعکس کتاب های فارسی است. گاهی در پشت جلد کتابهای فارسی، اطلاعات کتاب شناختی به زبان انگلیسی – و غیره – درج می شود … گاهی متن مختصری صفحه داخل هستند، که وقتی کتاب بسته باشد، دیده نمی شوند. داخل جلد در کتاب معمولا سفید گذاشته می شود اما در مجله معمولا حاوی مطلب، مثلا آگهی های تجارتی، است. عطف کتاب، «قطر» آن است چنان که وقتی کتاب را در قفسه می گذارند، رو به ناظر واقع می شود. اطلاعات اساسی کتاب شناختی و آرم ناشر، علاوه بر روی جلد، در عطف کتاب نیز درج می شود. در برخی از کتابها، قسمتی از جلد به داخل تا می شود، که آن را «لبه برگردان» می نامند … محمدی فر، ۱۳۷۶: ۱۱۶)
صفحات پیش از متن
در «کالبدشناسی کتاب»، اجزا و صفحات و مطالبی که با ترتیب خاص، پیش از «صفحات متن» یا «قسمت متن» هر کتاب – درسنامه (نیمه مرجع)، مرجع و غیر مرجع – قرار می گیرد؛ و مهم ترین آنها عبارت اند از:
.. بسم الله الرحمن الرحيم: صفحه ی اول کتاب هست و میتوانید در این صفحه از عباراتی مثل به نام خدا یا هر اصطلاح دیگه ای استفاده کنید
۲. صفحه عنوان فرعی: این صفحه عنوان اختیاری هست ممکنه تو خیلی از کتابها صفحه عنوان فرعی نیاد
3. صفحه عنوان اصلی: حتما باید کتاب صفحه عنوان داشته باشه . صفحه عنوان صفحه ی سوم کتاب هست
۴. صفحه شناسنامه (صفحه حقوق): پشت صفحه عنوان یعنی صفحه ی چهارم کتاب صفحه ی حقوقی هست که دو قسمت داره
قسمت بالا فیپا و قسمت پایین اطلاعات شناسنامه کتاب هست
۵. صفحه اهدا: صفحه ی 5 کتاب هست که شما کتاب رو به هر کی دوست دارین تقدیم میکنید. بهتره پشت صفحه تقدیمی سفید باشه
6. سخن ناشر:
۷. فهرست مطالب: دقت داشته باشید فهرست کتاب حتما و حتما اتومات باشه و از دستی وارد کردن فهرست پرهیز کنید .
۸ هر یک از مقدمه ها و یادداشتها(مثلا یادداشت بر چاپ اول، دوم، …، پیش گفتار”، ….)
ویژگی مهم صفحات پیش از متن این است که هریک از اجزای آن (جز صفحه شناسنامه که پشت صفحه عنوان قرار می گیرد، باید از صفحه فرد شروع شود.( فصل ۴، سبک شماره گذاری صفحه، ص ۷۴ – ۷۳)
.. در بعضی مجله ها نیز داخل جلد حاوی اطلاعات حقوقی و در واقع صفحه شناسنامه مجله است.
صفحه عنوان فرعی» در بعضی کتاب ها وجود ندارد. در کتاب هایی که صفحه عنوان فرعی» هست، صفحه عنوان اصلی، صفحه ۳ یا ۵ کتاب است( ص ۴۶).
فهرست مطالب کتاب مرجع حاوی عنوان قسمتها و بخش ها و شماره صفحه های متناظر است. اما در مورد دستنامه ممکن است فهرست پیش از متن حاوی عنوان های کلی فصل ها باشد؛ و فهرست کامل یا فهرست تفصیلی هر فصل – متشکل از عنوان های بخش ها و زیربخشها – در آغاز هر فصل بیاید.
مقدمه فرهنگ و دانشنامه و تزاروس مشابه مقدمه درسنامه است؛ با این تفاوت که در آن، یا در صفحاتی مستقل، روش استفاده از کتاب و نشانه های اختصاری به کار برده شده در آن شرح داده می شود.
صفحات متن (text part)
در «کالبدشناسی کتاب»، متن حاوی مطالب اصلی «کتاب» است که بعد از صفحات یا قسمت پیش از متن و قبل از صفحات یا قسمت پس از متن قرار می گیرد.
صفحات متن (قسمت متن در درسنامه ها و دستنامه ها از چند فصل تشکیل می شود که جزء اصلی و عمده آنها است (گاه فصل های کتاب در دو یا چند بخش تنظیم می شود).
صفحات متن فرهنگ، واژه نامه، دانشنامه، و تزاروس، از «مدخل»های مستقل تشکیل می شود که به شیوه الفبایی یا موضوعی مرتب میشوند. اگر مدخلها به صورت الفبایی تنظیم شوند، نیازی به افزودن نمایه در پایان کتاب نیست؛ اما در فرهنگ های دوزبانه و چند زبانه ممکن است نمایه های زبان دوم و غیره نیز به زبان اول اضافه شود. برای مثال، در یک واژه نامه انگلیسی – فارسی ممکن است یک قسمت فارسی – انگلیسی هم در نظر گرفته شود که در واقع نمایه ای است بر قسمت انگلیسی – فارسی، و خود به تنهایی یک واژه نامه محسوب میشود.
نمایه درسنامه حتما باید آخرین صفحات فیزیکی کتاب را تشکیل دهد و هیچ متنی، از جمله پیوست و واژه نامه و کتابنامه، نباید بعد از آن قرار گیرد.
مطالب پس از متن در دستنامه هم معمولا مشابه مطالب پس از متن در درسنامه است؛ اما ممکن است کتابنامه و پیوستهای آن در انتهای هر فصل آورده شود. |
پیوستها و کتابنامه های فرهنگ و دانشنامه و تزاروس وجه تمایز و مشخصه ویژه ای بر پیوستها و کتابنامه درسنامه ندارند؛ هرچند که این قسمت ها در متون مرجع معمولا مفصل ترند. (نیز فصل ۴، سبک شماره گذاری صفحه، ص ۷۴ – ۷۳)
توضیح اجزای «پیش از متن»
صفحه عنوان فرعی(minor title page
, half – title page) چنان که پیش تر اشاره شد، در کتاب هایی که به دلایلی صفحه عنوان فرعی دارند، اولین صفحه کتاب بعد از جلد است؛ البته در صورتی که بسم الرحمن الرحیم» (در کتاب های فارسی) بالای آن قرار گیرد، اما اگر برای بسم ا… الرحمن الرحیم» صفحة مستقلی در نظر گرفته شود، صفحه عنوان فرعی در صفحه ۳ قرار می گیرد.
صفحه عنوان فرعی فقط عنوان ساده (بدون هیچ جزئیاتی را در بر دارد.
صفحه عنوان (صفحه عنوان، صفحه – عنوان) (title page)
صفحه ای که همانند روی جلد، حاوی اطلاعات اساسی عنوان و پدید آورنده و غیره است.
در کتاب هایی که صفحه عنوان فرعی ندارند، صفحه عنوان در صفحه ۱ یا ۳ قرار میگیرد(برحسب اینکه «بسم الرحمن الرحیم»
در کتاب هایی که صفحه عنوان فرعی دارند، صفحه عنوان در واقع همان صفحه عنوان اصلی محسوب می شود.
صفحه عنوان اصلی(major title page)
در کتابهایی که صفحه عنوان فرعی دارند، مطرح است؛ بنابراین، صفحه عنوان اصلی یا در صفحه ۳ قرار می گیرد یا در صفحه ۵ (برحسب اینکه صفحه عنوان فرعی به ترتیب در صفحه ۱ قرار گیرد یا در صفحه 3).
در این صفحه، اطلاعات کتابشناختی کتاب درج می شود؛ که معمولا به ترتیب عبارت اند از: «عنوان کتاب، نام مؤلف، نام مترجم (اگر کتاب ترجمه باشد) و یا نام مصحح (در صورتی که کتاب، تصحیح نسخه خطی باشد)، آرم ناشر، نام «ناشر»، محل انتشار، و «سال انتشار». .
مطالب صفحه عنوان اصلی همان مطالبی است که روی جلد آورده می شود و در تهیه اطلاعات کتاب شناختی به کار می رود؛ اما ممکن است بعضی اطلاعات صفحه عنوان اصلی بر روی جلد درج نشود(مانند محل انتشار و سال انتشار).
صفحه شناسنامه (شناسنامه کتاب) (copyright page
, bibliographic page) پشت صفحه عنوان (و یا در کتاب هایی که صفحه عنوان فرعی دارند، پشت صفحه عنوان اصلی قرار می گیرد؛ و شامل دو قسمت است: در بالای صفحه، برگه فهرست نویسی (فیپا) – که از کتابخانه ملی دریافت میشودا فيها، ص ۲۲۲۰، نیز ص ۵۲) – قرار می گیرد و در پایین آن، شناسنامه مربوط به ناشر که حاوی اطلاعات مربوط به افراد و مؤسسات صاحب حقوق یا پدید آورنده است و در کتاب های فارسی ممکن است به شرح و ترتیب زیر باشد (البته بعضی ناشران،
۱. یا صفحه حقوق، صفحه حقوق، صفحه – حقوق، صفحه حقوقی
برخی از اطلاعات زیر – مثلا نام نسخه پرداز، نام حروف چین یا حروف نگار، نام نمونه خوان، نام صفحه آرا، نام طراح جلد، نام چاپخانه، و نام ناظر چاپ – را درج نمی کنند):
آرم و نام ناشر
نام مؤلف (نویسنده)
نام مترجم یا مصحح (حسب مورد)
نام مسئول یا رئیس انتشارات (برای ناشران دولتی، مراکز علمی و دانشگاهی، …)
نام ویراستار(editor)
نام نسخه پرداز (copy editor)
نام حروف چین یا حروف نگار(typesetter)
نام نمونه خوان (proofreader)
(layout man)l,laseis pli
نام طراح جلد(jacket designer)
نوبت چاپ (. edition
, edn )
تیراژ (شمارگان)(circulation)
نام چایخانه(printing house)
نام ناظر چاپ (printing supervisor)
شابک(ISBN) قیمت (price)
اخطاریه حق نشر (copyright notice)
در صفحه شناسنامه کتابهای لاتین نیز تقریبا همین اطلاعات وجود دارد؛ جز اینکه در سطری با عنوان «سطر تاریخ»، جلوی علامت ©، تاریخهای انتشار (publishing history) هم درج می شود
علامت ناشر
علامت تجاری ناشر یا آرم ناشر که بر روی کتاب ها و یا برگه های اداری ناشر (مثلا روی سربرگها) چاپ می شود.
نشان ناشر( imprint): نام، آرم و نشانی ناشر یا چاپخانه که باید روی آن چاپ و منتشر می کنند(کتاب، نشریه، روزنامه و حتی جزوه) درود کاتالوگ ها، برگه های تبلیغاتی و دفترچه های راهنمای کوچک، نیازی به جا نشان ناشر نیست). نام و آرم ناشر در کتابها، بر روی جلد، صفحه عنوان و صفح شناسنامه چاپ میشود(در صفحه شناسنامه، علاوه بر نام و ارم، نشانی ناشر : درج می شود؛ که البته درج نشانی ناشر الزامی نیست ولی بیشتر ناشران، نشان خود را هم قید می کنند).
تاریخ انتشار: تاریخ یا زمانی که در آن کتابی منتشر شده است. یکی از بخش ها یا فیلدهای اصلی «نشانی کتاب شناختی» که با آن، سال انتشار کتاب یا تاریخ نشر نشریه ای مشخص میشود.
اگر کتابی چند بار ویرایش و منتشر شده باشد، تاریخ های انتشار (publishing history) آنها را به ترتیب در صفحه حقوق یا شناسنامه کتاب فهرست می کنند. همچنین است تاریخ های چاپ (printing history) یک کتاب
که عبارت است از «تاریخ انتشار» کلیۀ «تجدید چاپ»های آن کتاب؛ و با آن، اطلاعات مهمی درباره تاریخچه کتاب به دست داده میشود.
ویراستار: فصل ۲، ص ۳۸. نسخه پرداز: به فصل ۲، ص ۳۹ – ۳۸ حروف چین (حروف نگار): به فصل ۴، ص ۵۸ – ۵۷.
نمونه خوان: کسی که بعد از حروف چینی اثر، متن ویرایش شده را با نمونه اول حروفچینی مقابله می کند و موارد مختلفی از جمله غلطهای تایپی،
جاافتادگی ها، و موارد تکراری، و مانند اینها را جهت اصلاح به حروف نگار متذکر میشود(با علائم ویرایشی بر روی نمونه حروفچینی شده)؛ همچنین، نمونه های دوم و سوم حروف چینی را به ترتیبی که در فصل ۱ (مراحل چاپ کتاب) توضیح داده شد، کنترل می کند.
صفحه آرا: کسی که متن را صفحه آرایی ( فصل ۴، ص ۵۷) می کند. طراح جلد: – فصل ۴، ص ۷۲ |
نوبت چاپ: به هر بار از چاپ یک اثر گفته می شود که در تاریخ های متفاوت انجام می شود؛ برای مثال، چاپ اول: ۱۳۶۲، چاپ دوم: ۱۳۷۰، … [نیز ویراست (ویرایش)، ص ۱۱۶]
نوبت چاپ، یکی از فیلدهای «نشانی کتاب شناختی» است که در مورد هر اثر کتاب یا مقاله به ترتیب و شیوه خاصی در کتابنامه قرار می گیرد.( فصل ۱۳: کتابنامه و کتابنامه نویسی)
تیراژ (شمارگان: تعدادکل نسخه هایی که در یک چاپ (مثلا چاپ اول) برای کتابی در نظر می گیرند.
تیراژ چاپ (print run): تعداد کتابهایی که در یک چاپ، منتشر می شود. این اصطلاح در نوعی «چاپ دوره ای» مطرح است؛ و آن عبارت از این است که برای مثال در چاپ اول، تیراژ کتاب را ۲۰۰۰ نسخه در نظر می گیرند و بر مبنای آن، حق مادی مؤلف یا مترجم را محاسبه و پرداخت می کنند اما کتاب را در زمان های متفاوت و با تعداد نسخه های مختلف چاپ می کنند(مثلا یک بار ۵۰۰ نسخه، بار دیگر ۷۰۰ و بار سوم ۸۰۰ نسخه) تا به تیراژ درنظر گرفته شده(۲۰۰۰ نسخه در مثال) برسد. بدیهی است که مؤلف یا مترجم تا چاپ تیراژ در نظر گرفته شده ( ۲۰۰۰ نسخه در مثال) حقی نخواهد داشت و بعد از آن برای چاپهای دیگر با ناشر وارد مذاکره می شود.
تیراژ بالا(long run): چاپ یک اثر در تعدادی بیش از حد متوسط معمول.
تیراژ پایین(short run): چاپ یک اثر در تعداد نسبتا کم معمولا کمتر از هزار نسخه).
اضافه چاپ (overprint): چاپ بیش از تیراژ (شمارگان) کتاب. در هر چاپ از کتاب، معمولا ۱۰۰ نسخه یا در همین حدود را به عنوان درصد خطا یا برای موارد اضطراری و مقاصدی مانند این در نظر می گیرند؛ مثلا اگر تیراژ کتاب ۲۰۰۰ نسخه است، ماشین چاپ را برای ۲۱۰۰ نسخه آماده می کنند و زینک را برای این تعداد میبندند.
تیراژ آپار( چاپ مجزا)(offprint): در حرفه چاپ و نشر کتاب، عبارت است از
های اضافی که برای مقاصد مختلف (مثلا برای تبلیغات، اهداء …)، اضافه تیراژ رسمی چاپ می شود و بابت آن حق التأليف أحق الترجمه به مؤلف/مترجم پرداخت نمی شود. این اصطلاح در مورد چاپ نشریه نیز به کار میرود.
ناظر چاپ: سه فصل ۱، ص ۱۶.
شابک: سیستم یا نظامی بین المللی برای شماره گذاری کتاب ها، که در آن هر کتاب یک شماره خاص خود دارد. «شابک» یک رمز عددی است که پیشتر از ده رقم تشکیل می شد و اکنون سیزده رقم دارد که رقم های آن در چند گروه قرار داده می شود و هر گروه مفهوم ویژه ای دارد: یک گروه از رقمها معرف زبان و منطقه جغرافیایی است، برای مثال صفر(0) نمایانگر کشورهای انگلیسی زبان (مثل امریکا، کانادا، استرالیا، بریتانیا) و ۹۶۴ شماره یا شناسه ملی ایران است که از ۱۳۷۲ به آن اختصاص یافته است؛ گروه دیگر از رقمها، شناسة ناشر است که براساس میزان و حجم انتشار کتاب در آن ممکن است یک عدد یک رقمی یا چندرقمی باشد؛ گروه دیگر، شماره شناسه کتاب نزد ناشر است؛ و یک گروه دیگر از رقمها، برای آزمایش درستی شابک است که رقم تصحیح یا وارسی نام دارد و با یک الگوریتم ساده به دست می آید.
شابک» برای ثبت کتابها در کتابخانه های بین المللی و نیز برای سفارش دادن آنها به کار میرود؛ همچنین می توان از آن برای کنترل خودکار موجودی انبارها استفاده کرد(برای این کار باید شابک به شکل رمزهای میله ای یا بارکد پشت جلد کتاب چاپ شده باشد تا با قلم های نوری خوانده شود).
برای نشریات و موسیقی نیز شماره استاندارد بین المللی دریافت می شود. |
در مورد نشریات، نشانه اختصاری این شماره، «شابپ»(شماره استاندارد بین المللی پیایند) یا «شابن» شماره استاندارد بین المللی نشریات) نام دارد؛ و آن، شماره منحصر به فردی است که به هر «نشریه ادواری» و به طور کلی به هر «پیایند» در سطح جهان اختصاص داده می شود و آن را به طور یکتا مشخص می سازد، به عبارت دیگر برای دادن نشانی یک نشریه، به جای عنوان و کشور و
| |
|
|
1. ISSN(Internati
|
Ninternational Standard Serial Number)
–
غيره می توان شایبه آن را ذکر کرد.
در مورد موسیقی، نشانه اختصاری این شماره، «شابم» (شماره استاندارد بین المللی موسیقی) نام دارد که همانند «شابک» و «شابپ»، با همکاری چند سازمان بین المللی، از جمله «مؤسسه بین المللی استاندارد» تدوین شده است.
میلگان (میله کان، رمز میله ای، بارکد)”: مجموعه ای از نوارها یا مستطیل های سیاه و سفید یا رنگی که نماینده «رمز» هستند؛ برای مثال، نمودار میله ای روی کالاها که مشخصات قیمت و موجودی انبار و غیره را در خود دارد. در کتابهای چاپ شده، علاوه بر «شابک» – که در صفحه شناسنامه درج می شود – میلگان کتاب نیز (که در زیر آن، «شابک» هم هست) پشت جلد کتاب چاپ میشود و – همان طور که پیش تر اشاره شد – از آن برای کنترل خودکار موجودی انبار و قیمت کتاب استفاده می شود با هر بار کشیدن قلم نوری بر آن و فروش کتاب، یک نسخه از موجودی کتاب کم می شود، در نتیجه فروشنده کتاب به سرعت از موجودی انبار مطلع می شود و می تواند به مشتری بگوید که از آن کتاب موجود است یا نه، ضمن اینکه قیمت کتاب بر روی فاکتور قرار می گیرد و محاسبه در کمترین زمان صورت می گیرد).
قیمت: به فصل ۱۶، قیمت تک فروشی(خرده فروشی)، ص ۱۲۲.
اخطاریه حق نشر: جمله یا یادداشتی در صفحه شناسنامه کتابها که نشان میدهد چه کسی یا نهادی صاحب امتیاز کتاب است؛ مثل
کلیه حقوق محفوظ (all rights reserved) حق چاپ برای ناشر محفوظ است.
فیپا فهرست نویسی پیش از انتشار) (سی آی پی): در کتابداری، عبارت است از چاپ «فهرست برگه» یا «برگه کتابداری» در صفحه شناسنامه یا صفحه
1. ISMN(International Standard Music Number) 2. bar code 3. bar chart, bar graph, bar diagram 4. CIP(Catalogue In Publication)
حقوق کتاب، که معمولا قبل از انتشار در یک بخش خدماتی به همین نام در کتابخانه ملی» یا مراکز خدمات کتابداری نوشته می شود. اطلاعات مربوط به سی آی پی» را در زبان انگلیسی CIP data می گویند.
صفحه اهدا(تقدیم نامه) (dedication page)
در کالبدشناسی کتاب، از اجزای پیش از متن که در صفحه فرد بعد از صفحه حقوق یا شناسنامه قرار می گیرد و در آن، کتاب به کسی تقدیم می شود.
سخن ناشر( publisher
‘ s note) یادداشتی که معمولا ناشران دولتی و مراکز علمی و دانشگاهی در تمامی کتاب هایی که چاپ می کنند، قرار میدهند. این یادداشت متن ثابتی دارد و در آن هدف از چاپ کتاب در آن مرکز علمی یا دانشگاهی توضیح داده میشود. در این متن همچنین ممکن است جایی برای درج عنوان کتاب و توضیحی درحد یک پاراگراف درباره کتاب در نظر گرفته شود.
فهرست مطالب (table of contents)
در کالبدشناسی کتاب، جزئی از «قسمت پیش از متن» است حاوی عنوان بخشها و فصلها و نیز عنوانها و زیر عنوان های داخل متن، که جلوی هر یک، شماره صفحه مربوط به آن قرار داده شده است.
فهرست مطالب بر دو نوع است: ١. کوتاه یا کلی(general)، ۲. بلند یا تفصیلی(detailed).
۱, در کتاب هایی که صفحه عنوان فرعی ندارند، درصورتی که «بسم ا… الرحمن الرحیم» بالای صفحه عنوان قرار گیرد، تقدیم نامه در صفحه ۳ قرار می گیرد و اگر «بسم ا… الرحمن الرحیم» در صفحه مستقلی باشد. تقدیم نامه در صفحه ۵ قرار می گیرد؛ و در کتاب هایی که صفحه عنوان فرعی دارند، تقدیم نامه در صفحه ۵ یا ۷ قرار می گیرد(با توجه به اینکه به ترتیب «بسم … الرحمن الرحيم» بالای صفحه عنوان فرعی قرار گیرد یا در صفحة مستقلی باشد).
فهرست كوتاه، فقط حاوی عنوان بخش ها و فصل های کتاب است (در کتابهایی که به فهرست تفصیلی چندان نیازی نیست، از جمله در کتابهای مرجع که س چنان که پیشتر توضیح داده شد – فهرست مطالب عنوان قسمتها و بخشها را دربر می گیرد)؛ ولی فهرست بلند، علاوه بر عنوان بخشهاو فصل های کتاب، همه عنوان ها و زیر عنوانها با عنوان های فرعی داخل متن را نیز شامل میشود(فهرست مطالب درسنامه ها و کتابهای آموزشی و کمک آموزشی چنین است. در دستنامه ها هم – چنان که پیشتر توضیح داده شد – ممکن است فهرست پیش از متن حاوی عنوان های کلی فصل ها باشد و فهرست کامل یا تفصیلی هر فصل – متشكل از عنوان ها و زیر عنوان های داخل متن – در آغاز هر فصل قرار داده شود).
مقدمه (introduction) |
۱. در «کالبدشناسی کتاب»، جزئی از «قسمت پیش از متن» است حاوی مطالب گوناگون، از جمله: هدف از تدوین کتاب، شرح مختصر موضوع و یا کاربردهای آن، روش شناسی و مراحل تدوین و یا ترجمه کتاب، مخاطبان کتاب، …[نیز به پیش گفتار(فصل ۲۰، پینوشت ۲، ص ۱۸۸-۱۸۷)]؛ ۲. در روزنامه نگاری، پاراگراف یا مطلبی که در آغاز یک «گزارش» یا «خبر» می آید.
توضیح اجزای متن
متن ( text
, context ) در زبان نوشتاری، اصطلاحی کلی است که به هر نوع نوشته با هر مقدار حجم اطلاق می شود(برای مثال، چند سطر یا چند صفحه از مطالب یک کتاب یا مجله یا نامه).
هر متن، از اجزای سلسله مراتبی زبان نوشتاری تشکیل می شود؛ که عبارت اند از: حرف الفبا، تكواژ، واژه، گروه واژه، عبارت، جمله.
متن در کتاب «مرجع»، از تعدادی «مدخل» تشکیل می شود و در درسنامه و دستنامه و کتاب غیرمرجع، از تعدادی «پاراگراف». اجزای سلسله مراتبی زیر «مدخل» و «پاراگراف» یکسان و به شکل بالا است؛ یعنی هر دو به ترتیب به «جمله»، «عبارت»، «گروه واژه»، «واژه»، «تکواژ»، و «حرف» تجزیه می شوند.
بخش (قسمت، جزء)( part
, section ) | جزئی از کتاب که هویت ویژه ای دارد و از چند فصل تشکیل می شود. بخش در صفحه فرد قرار می گیرد و حاوی شماره بخش و عنوان بخش است؛ مثال:
بخش اول ویرایش و انواع آن
كل ما ۲
فصل (chapter)
از اجزای «متن» و فرعی تر از بخش است که از چندین صفحه تشکیل می شود. شروع صفحه های فصل، حاشیه بالایی بیشتری از صفحات پر کتاب دارد؛ و عنوان فصل (chapter title) با حروف سیاه درشت تر از عنوان های داخل فصل (تیتر، تیتر فرعی، …) در همین صفحه تحریر میشود.
توضیح اجزای «پس از متن»
پیوست
هر نوع متن که به طور مستقل در انتهای کتاب – یا گاه در انتهای فصل – قرار می گیرد و جزو «قسمت پس از متن» است. مکمل(supplement) نیز نامیده میشود.
اگر کتاب چند پیوست داشته باشد، با عدد یا حروف الفبا مرتب میشود؛ برای مثال: پیوست ۱، پیوست ۲، پیوست الف، پیوست ب، …
به متنی که پس از چاپ کتاب، به طور مستقل (به عنوان مکمل چاپ میشود نیز پیوست(اضافات) می گویند.
در روزنامه نگاری، چند صفحه ای را که به طور فوق العاده به صفحات روزنامه اضافه می شود و ممکن است رایگان باشد، ضمیمه (supplement) می گویند که آن هم نوعی پیوست به شمار می رود.
از جمله پیوستها(end matter) یا قسمت های انتهایی کتاب پس از متن اصلی عبارت اند از: یادداشتهای انتهایی، فهرست راهنمای الفبایی واژه نامه (توصیفی یا غیر توصیفی).
کتابنامه
فهرستی از ماخذی که در نگارش و تدوین اثری از آنها استفاده شده است؛ که رایج ترین شیوه نشان دادن آن، «کتابنامه مؤلفی»(author bibliography) ترتیب الفبایی نام خانوادگی مؤلف) است:|
نام خانوادگی مؤلف، نام مؤلف. تاریخ انتشار (سال نشر). عنوان کتاب. نام مترجم یا مصحح. ج . چ. محل نشر: نام ناشر.
واژه نامه
نوعی فرهنگ(dictionary) خاص یک اثر است که در قسمت پس از متن قرار می گیرد؛ و عبارت است از واژه های مهم و کلیدی اثر که به شیوه الفبایی مرتب میشوند و مثل فرهنگ ممکن است یک زبانه (monolingual) یا دوزبانه (bilingual) و یا چند زبانه ( multilingual) باشد، همچنین ممکن است عادی یا بمشکل فرهنگ لغت باشد یعنی در مقابل هر واژه یک یا چند معادل بیاید و یا توصیفی باشد که علاوه بر معادل، توضیحی در چند سطر یا پاراگراف هم داده شود.
نمایه
نوعی فهرست راهنما است که پس از ارائه آخرین نمونۂ حروف چینی شده کتاب (نمونه بی غلط) تنظیم می شود و چنان که پیش تر اشاره شد – در آخرین صفحات فیزیکی کتاب قرار می گیرد(هیچ متنی – پیوست، واژه نامه، کتابنامه، یا .. – بعد از آن قرار داده نمیشود).
این فهرست، موضوعات و واژه های مهم و کلیدی یک کتاب را دربر مییر که به شیوه الفبایی مرتب میشوند و هر «مدخل» از آن، حاوی شمارد سفحه با شماره صفحه هایی از متن کتاب است که مدخل به آن صفحه یا سفحه ها ارجاء میدهد. استفاده از فهرست راهنما، بهترین راه برای دستیابی فوری و سریع به موضوعات یک کتاب است.
نمایه (فهرست اعلام انواع مختلفی دارد؛ از جمله: نماية اشخاص، جاها، اقوام و قبایل، آیات و احادیث، و نیز نمایه (فهرست موضوعی
نمایه موضوعی(فهرست موضوعی)
فهرست موضوعات مهم و کلیدی کتاب به همراه شماره صفحه با شماره صفحه های مربوط به آنها در متن؛ که وجود آن در پایان کتاب برای کارهای پژوهشی بسیار مفید و ضروری است، زیرا به پژوهشگر کمک می کند برای موضوعی که در یک کتاب در جست و جوی آن است، به جای آنکه کل کتاب را بخواند، فقط به صفحاتی که آن موضوع در آن صفحات است، رجوع کند و مطلب خود را بیابد.
پاسخ دهید